موارد رخصت افطارخودداری (امساک) از مفطرات در روز به قصد تقرب به خدا را روزه گویند. در شرع مقدس اشخاصی به خاطر شرایط خاص رخصت در افطار دارند. عنوان صوم در فقه بابی مستقل است که در آن به تفصیل از احکام روزه سخن رفته است. ۱ - موارد رخصت افطارافطار در ماه رمضان بر افراد زیر جایز، بلکه در برخی موارد واجب است: ۱.۱ - مرد و زن کهنسالمرد و زن کهنسال در صورت ناتوانی از روزه یا مشقت غیر قابل تحمل (حرج) داشتن روزه برای ایشان. در اینکه در این فرض، ترک روزه واجب است یا جایز، اختلاف می‌باشد. بنابر قول نخست، در صورت تحمّل و گرفتن روزه، روزه‌اش صحیح نخواهد بود. در کتاب تحریرالوسیله، امام خمینی (قدّس‌سرّه) دراین‌خصوص می‌فرماید: «یجوز الافطار فی شهر رمضان لاشخاص: الشیخ و الشیخة اذا تعذّر او تعسّر علیهما الصوم.» [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۲، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و ووجوبه، مسالة ۸.
افطار (روزه نگرفتن) در ماه رمضان برای چند نفر جایز است: پیر مرد و پیر زن اگر روزه برای آنان ممکن نباشد یا مشقّت داشته باشد. و «هرچند تعبیر به جواز (یجوز) چه‌بسا اشعار بلکه دلالت دارد بر عدم وجوب تعیینی روزه بر این‌ها لیکن ظاهر این است که افطار بر این‌ها واجب است، همان‌طور که عبارت - فانّ جمیع هذه الاشخاص یفطرون [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۲، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و ووجوبه، مسالة ۸.
(که در ادامه مساله آمده است) بر آن دلالت دارد.» [۳]
فاضل، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة، ج۸، ص۲۲۱، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار (علیه‌السّلام)، ۱۳۸۱.
۱.۱.۱ - افطار به جهت مشقتدرصورتیکه روزه گرفتن برای پیرمرد و پیرزن همراه با مشقت باشد، واجب است به‌جای هر روز یک مدّ طعام کفّاره بدهند و احتیاط (مستحب) دو مدّ است.» [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۲، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و ووجوبه، مسالة ۸.
و «ظاهر آیه شریفه در قول خدای تعالی: (وَعَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ) ثبوت یک فدیه است یعنی یک مد از طعام» [۶]
فاضل، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة، ج۸، ص۲۲۴، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار (علیه‌السّلام)، ۱۳۸۱.
به هر حال در فرض افطار روزه به جهت مشقت، کفّاره به مقدار یک مُدّ و به قولی دو مدّ از طعام در ازای هر روز افطار، واجب است.۱.۱.۲ - افطار به جهت ناتوانیلیکن درصورتی‌که روزه برای پیرمرد و پیرزن ممکن نباشد، وجوب کفّاره بر آنان محل اشکال است، بلکه واجب نبودن آن خالی از قوّت نیست، [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۲، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و ووجوبه، مسالة ۸.
پس وجوب کفّاره در فرض ترک روزه به جهت ناتوانی، اختلافی است. مشهور، قائل به وجوب آن اند. در صورت قدرت یافتن آن دو بر روزه، قضای آن واجب خواهد بود. [۱۰]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ص۳۷-۴۹.
بلکه احتیاط (واجب) آن است که اگر بعداً تمکّن پیدا کردند، قضا کنند. [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۲، کتاب الصوم، القول فی شرائط صحة الصوم و ووجوبه، مسالة ۱۰.
۱.۲ - شخص دارای بیماری عطشکسی که بیماری عطش (داء العطش) دارد. حکم او، حکم پیر مرد و پیر زن است، لیکن بنابر قول برخی، بر او واجب است در نوشیدن آب به مقدار ضرورت اکتفا کند. [۱۳]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ص۵۰-۵۳.
۱.۳ - زن حاملهحامله در آستانه زاییدن که روزه برای او یا فرزندش زیان دارد. افطار بر چنین فردی واجب است؛ لیکن درازای هر روز باید به مقدار یک یا دو مُدّ- به اختلاف اقوال- کفّاره بدهد. البته در اینکه کفّاره مطلقا واجب است یا تنها در صورت بیم بر حمل، اختلاف می‌باشد. قول دوم به اکثر بلکه مشهور فقها نسبت داده شده است. قضای روزه بر چنین زنی بنابر قول مشهور واجب می‌باشد، بلکه بر آن ادّعای اجماع شده است. [۱۵]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ص۵۳-۵۷.
۱.۴ - زن شیردهزن شیرده که شیرش کم است و روزه برای او یا فرزندش زیان دارد. حکم این مورد، حکم مورد پیشین است. [۱۶]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ص۵۸.
۲ - پانویس۳ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۱۷۴-۱۷۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : دیدگاه های فقهی امام خمینی
|